Zwaard heeft er jaren de tijd voor genomen, gezien de aankondiging van dit uitgebreide werk bij de verschijning van de beknoptere voorloper De risicoprofessional komt eraan in 2015. Welnu: de wijn is gerijpt en volledig ‘op dronk’. Zwaard heeft met deze stevige, gebonden en fraaie hardcover misschien wel de eerste steen gelegd voor het overkoepelende vakgebied dat je risicokunde zou kunnen noemen. In elk geval zullen alle soorten risicoprofessionals en hbo- en post-hbo-opleiders er hun voordeel mee kunnen doen.
Eisen aan risicoprofessionals
Het eerste dat van een risicoprofessional wordt verwacht, is dat hij (zij) zijn vak beheerst, vooral als die risicoprofessional zich de rol van adviseur aanmeet, ongeacht of hij zich bezighoudt met fysieke, sociale of financiële risico’s. Het bezit van méér (specialistische) kennis dan de geadviseerde partij verschaft een voorsprong, maar dat is onvoldoende om een volwassen rol te vervullen tegen een dito uurtarief of salaris. Naast contextafhankelijke vastgestelde kennis en ervaringskennis onderscheidt Zwaard contextonafhankelijke gestructureerde kennis in het eigen én in andere vakgebieden. De ware risicoprofessional gebruikt al die soorten kennis en werkt mee aan de ontwikkeling ervan. Kijkt hij op scenarioniveau of op systeemniveau en weet hij dat onderscheid te maken (een terugkerend thema in het boek)? Waar het veel risicovaklieden aan ontbreekt is een brede visie waarmee ze ook hun eigen functioneren als risicoadviseur kunnen plaatsen en relativeren. Een risicovakman (m/v) is namelijk iets anders dan een risicokunstenaar, een risicospecialist of een risicoprofessional, een onderscheid dat Zwaard – een vriendelijk man, dus zonder verwijtende bijgeluiden of waardeoordelen – al vrij vroeg in zijn boek maakt en uitlegt. Mét klein schemaatje en tabel, want als er ergens een verhelderend plaatje van te maken is, zal Zwaard dat zeker niet laten.Abstractie en metavisie
Toch is De Risicoprofessional vooral een boek van zeer zorgvuldige, hier en daar vrij abstracte tekst. Het is een metabeschouwing van de wereld met ‘risico’ als kapstokbegrip en de risicoprofessional als beheerder van de garderobe. Wat er in de theatergarderobe aan de risicohaakjes komt te hangen kan niemand voorspellen, maar er is heel veel zinnigs te zeggen over hoe je ermee omgaat. Welk haakje je gebruikt, op welke manier je het geheel organiseert en waarom je er überhaupt iets aan zou willen organiseren. Zwaard gaat de zachte kant van het vak daarbij niet uit de weg (definieert hard en zacht ook nog even vanuit verschillende optieken) en weet zich in de hoofdstukken over gedrag, organisatie en cultuur boven de verschillende stromingen te plaatsen. Communicatie en advisering komen aan bod en ook ethiek en humor hebben elk hun eigen hoofdstuk gekregen. Chapeau! Vooral die humor is als een poel drijfzand waar mindere auteurs dan Zwaard alle gelegenheid te baat nemen om hopeloos ten onder te gaan (hoewel dat, gezien de dichtheid van drijfzand, feitelijk onmogelijk is). Fijn dat het hoofdstuk alle proeflezingen, vergaderingen en correcties heeft overleefd, want De Veiligheidskundige komt graag binnen met de vraag ‘of er hier nog iets te lachen valt’. Omdat het leven al zwaar genoeg is en omdat er in het risicowerkveld heel veel dingen heel erg serieus worden genomen. Zwaard biedt zijn lezers gelukkig ruim voldoende relativerende handvatten aan, overigens zonder de serieuze toon te verliezen.
Pagina 329 presenteert het eenvoudigste (meta)model in het boek.
Een vaasje narcisten
De Risicoprofessional bouwt aan een visie. In een mild-abstract werk dat de bedoeling heeft om het risicovak (verder) te professionaliseren kan de auteur niet te jolig doen en geen extreme standpunten innemen, althans, dat is de conventie binnen het werkveld en in de wetenschap in het algemeen. Meestal leidt dat keurslijf tot zouteloze, krampachtige wolligheid, vooral waar het beschouwelijk wordt en waar de scope breed is. Zwaard stuurt om die drempel heen: waar de formuleringen in de hoofdtekst neutraal-zakelijk en erg ‘algemeen geldend’ blijven, is op elke bladzijde verluchting te vinden in een krachtig citaat van een respondent. Zwaard heeft meer dan honderd risicoprofessionals uit allerhande domeinen geïnterviewd en illustreert zijn beschouwingen met uitspraken die invulling geven aan alles wat er in en tussen de regels staat. Geweldig als een advocaat durft te zeggen dat er in zijn branche nogal wat narcisten figureren. Dat bij alle citaten is weergegeven wat voor beroep de spreker uitoefent, illustreert meteen de breedte van het begrip ‘risicoprofessional’ en voedt de besmuikte behoefte van de lezer om de persoonlijke letterbak-ter-ordening-van-de-wereld nader in te delen.Risicotaal; van risicobewusteloosheid via risicoregulator naar risicovakman
Zwaard formuleert met stelligheid en autoriteit en hanteert zo algemeen mogelijke termen. Zónder nodeloos gebruik van moeilijke woorden, maar ook zonder verklarende begrippenlijst, omdat, zo zegt Zwaard op pagina 338, ‘iedereen zijn eigen risicodialect spreekt en daar tevreden over is’. Vermoedelijk zou een poging tot hard en buiten de context definiëren vooral leiden tot verwarring en irritatie. Het gemis wordt gecompenseerd door de uitgebreide eindnoten na elk hoofdstuk (aanrader: maak vast ezelsoren aan die lichtblauwe bladzijden), verwijzingen naar eerdere behandeling van kernbegrippen en een trefwoordenregister.Eindoordeel De Veiligheidskundige
Super! Voor de ‘minder geboren lezer’: vooral doorbijten, anders zit je met een half-af wereldbeeld. Een boek dat de (aanstormend) risicoprofessional even afstand laat nemen en zicht biedt op zijn eigen rol en functioneren als adviseur en dat van alle collega’s. Dat Walter Zwaard erin is geslaagd om zeer uiteenlopende opvattingen over risico bijeen te brengen in één overkoepelend werk zonder te verzanden in een enerzijds-anderzijds, in eindeloze nuancering en uitzondering verdient een groot compliment. Zwaard overstijgt de domeinen en daarmee zichzelf. Het moet een hele toer zijn geweest om niet te blijven hangen in definities en strijdpunten, maar om in toegankelijke, eenvoudige woorden het overkoepelende systeem te beschrijven waar elke risicoprofessional zich in bevindt op een manier die elk van hen herkent. Het boek is een denkplatform en een ware verbinder.Walter Zwaard - De Risicoprofessional
is te verkrijgen bij Gelling Publishing