UPDATE: inmiddels is bevestigd dat de brand is ontstaan in het vriesvak van een defecte koelkast en dat gevelbekleding en isolatie niet voldeden aan de veiligheidsvoorschriften. De Metropolitan Police overweegt strafrechtelijke stappen.
Experts speculeren in het algemeen niet in het openbaar over de oorzaken van een brand zolang de as bij wijze van spreken nog warm is. Maar wie de Britse berichtgeving over de tragedie in Grenfell Tower volgt, bespeurt weinig terughoudendheid.
Deskundigen die aan het woord kwamen voor de camera's van de BBC zeiden dat er eerst onderzoek nodig is, en voegden daar in één adem een aantal conclusies aan toe. De bliksemsnelle verspreiding van het vuur van onder tot boven wordt als zeer uitzonderlijk gezien en zou eigenlijk onmogelijk moeten zijn. Het ontwerp van elk modern gebouw is erop gericht om branden die in appartementen uitbreken daartoe beperkt houden. Van die vereiste brandcompartimentering was hier niets te merken.
Wat ging er mis in Londen? Hoewel het onderzoek naar de precieze oorzaak van de brand nog loopt, heeft de politie brandstichting uitgesloten. Veel Britse media schrijven over een brand veroorzaakt door kortsluiting in een koelkast in een appartement op de vierde verdieping.
De brandweer werd overvallen door de snelheid waarmee het vuur om zich heen greep, zowel in de flat als buiten. Dat het vuur zich binnen in het gebouw snel verspreidde, wordt eraan toegeschreven dat er bij werkzaamheden openingen zijn gemaakt in wanden en plafonds die niet gemaakt hadden mogen worden. Het feit dat de (nieuwe) gevelbekleding ook brandbaar was, maakte de inwoners kansloos. De rook vulde niet alleen de vluchtcorridors, maar kwam ook door de ramen naar binnen.
Voorspeld
Dat dit allemaal zo vlug aan de orde kon worden gesteld, houdt verband met het feit dat bewoners van het gebouw al jarenlang, voor en na een renovatie, hun klachten hebben gedocumenteerd. Op Twitter circuleerden al heel snel stukken die hun ‘Grenfell Action Group’ met de Kensington and Chelsea Tenant Management Organisation (KCTMO) heeft gewisseld, alsmede berichten waarin individuele bewoners lucht gaven aan hun boosheid en hun angst. Met de kennis van nu doet het lezen ervan de nekharen recht overeind staan, want ze hebben bij herhaling ernstig gewaarschuwd. In plaats van in te grijpen liet KCTMO advocaten brieven terugschrijven waarin zij juridische stappen in het vooruitzicht stelden van degenen die doorgingen met deze ‘ongefundeerde aantijgingen’. Ook deze brieven staan op Twitter.
Politieke reactie
Het hoofd van de Londense deelgemeente Kensington en Chelsea stapt op in de nasleep van de grote brand. Nicholas Holgate zegt dat hij zich gedwongen voelt om op te stappen. "Ondanks mijn wens om aan te blijven in deze uitdagende tijden, heb ik besloten dat het beter is om af te treden", zei Holgate. Hij zegt zijn taken neer te leggen op het moment dat er een opvolger voor hem gevonden is.
De Britse premier Theresa May heeft woensdag haar excuses aangeboden voor de gebrekkige nazorg. Ze erkende in het parlement dat de overheid tekort is geschoten bij de 'hulp aan mensen die het het hardste nodig hadden'. ''De ondersteuning ter plaatse voor de gezinnen was in de eerste uren niet genoeg'', gaf May toe. Ze verontschuldigde zich voor die 'mislukking' en beloofde zich persoonlijk te zullen inzetten om te zorgen dat alle problemen worden opgelost.
De Britse premier kreeg zelf ook veel kritiek te verduren in de eerste dagen na de brand. Ze zou zich te weinig hebben laten zien en horen na het incident. Veel mensen protesteerden tegen deze houding van de Britse overheid.
De Britse regering heeft een openbaar onderzoek ingesteld naar de torenbrand. De politie gaat ervan uit dat mensen die niet op tijd naar buiten konden vluchten, zijn overleden. Op dit moment zijn er 78 overledenen bekend. In Groot-Brittannië is maandag een minuut stilte gehouden om de slachtoffers te herdenken.
Nederlandse situatie
Nederland kent nu nog het Bouwbesluit van 2012. Dat legt in hoofdstukken 6 en 7 vast hoe de brandveiligheid van gebouwen moet zijn gewaarborgd, uitgaande van de functie van een bouwwerk (wat niet altijd overeenkomt met het daadwerkelijke gebruik, red.). De eigenaar is verantwoordelijk, de gemeente is bevoegd gezag en kan handhavend optreden, bijvoorbeeld door het gebruik van een gebouw te laten staken als de brandveiligheid onvoldoende is, of door een gebruiksbeperking op te leggen. Dat is vastgelegd in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Bij de controle op brandveiligheid laten gemeenten zich ondersteunen door de brandweer. Dat is vooral aan de orde als er nieuwbouw wordt gepleegd, als een eigenaar/gebruiker een gebruiksmelding doet of als hij een ‘omgevingsvergunning brandveilig gebruik’ behoeft en zich bij het ‘omgevingsloket’ meldt (www.omgevingsloket.nl). De controle door de brandweer zou idealiter al in de ontwerpfase van een bouwwerk moeten beginnen, maar meestal vindt die pas plaats als een bouwwerk wordt opgeleverd. Brandweerinspecteurs beoordelen onder andere hoe zit het met de alarmering en met vluchtwegen, blus- en noodvoorzieningen, en schatten in hoe snel kan een brand zich kan verspreiden. Op basis daarvan wordt de gebruiksvergunning verleend.
De voorgenomen ‘private kwaliteitsborger’
Maar de regels staan op dat punt te veranderen: de Eerste Kamer debatteert 4 juli over de nieuwe Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen. In februari heeft de Tweede Kamer de wet al goedgekeurd. In het nieuwe wetsvoorstel wordt het toezicht overgedragen aan een privaat bedrijf, een zogeheten ‘kwaliteitsborger’.
Binnen gemeentes heerst onvrede over de beoogde verandering met de komst van een private kwaliteitsborger. "Onze grootste zorg in het toekomstige stelsel is hoe we als gemeente straks nog goed kunnen ingrijpen als we geen rol meer hebben bij de toetsing van de plannen en het toezicht op de bouw", zegt Wico Ankersmit, directeur van de Vereniging Bouw- & Woningtoezicht Nederland. Dat beaamt ook Nico Scholten, senior expert van het Expertisecentrum Regelgeving Bouw. "De functie van Kwaliteitsborger vereist een bijna onmogelijke combinatie van expertise. En je stelt iemand aan zonder bevoegdheden, want die bevoegdheden blijven uiteindelijk bij de gemeente. Maar die krijgt de informatie niet." Scholten verwacht dan ook dat de Eerste Kamer niet zomaar akkoord gaat met het nieuwe wetsvoorstel.
Vragen
Feit blijft dat onderzoek nog definitief zal moeten uitwijzen wat de precieze oorzaken zijn geweest voor de brand in London. Wel valt nu al veilig te voorspellen dat 'Grenfell' nog lang zal nasmeulen in de hoofden van autoriteiten en veiligheidskundigen. Sommige vragen lijken ook voor ons land van belang. Het mechanisme van brandveiligheidsborging staat aan beide zijden van het Kanaal enkele treden hoger op de agenda.
Hoe is het gesteld met het toezicht op de brandveiligheid van gebouwen, zijn de regels adequaat en vooral: is de handhavingscapaciteit kwalitatief en kwantitatief voldoende?
Pieter van Vollenhoven stelt vragen over de Nederlandse controle op brandveiligheid en over de onafhankelijkheid daarvan: "We leven in een tijd van zelfregulering, we laten het aan de sector zelf over. Maar de overheid is verantwoordelijk, en die trekt zich juist terug. … Als het misgaat is er niemand meer thuis", zegt Van Vollenhoven. "Dat het zo uit de hand heeft kunnen lopen, is gewoon onaanvaardbaar, daar is geen ander woord voor."
Hoe is het gesteld met de vakkundigheid waarmee installatiewerkzaamheden worden uitgevoerd?
Dat is in Nederland een zorg die nog maar kort geleden tot actie heeft geleid. Vanaf 2019 mogen alleen erkende bedrijven met vakbekwaam personeel nog cv-ketels en warmwatertoestellen op gas aanleggen en onderhouden. Hiermee volgt het kabinet een advies dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV) al in 2015 uitbracht, zoals we eerder berichtten.
En is zo'n brand bij ons echt uitgesloten?
Ing. René Hagen MPA (lector Brandpreventie) ging in op deze vraag in zijn blog voor het Instituut Fysieke Veiligheid: "… kunnen we onder meer al constateren dat de toegepaste gevelbekleding in Nederland niet mag worden gebruikt en dat de vluchtroute zoals die in de toren in Londen aanwezig was, bij ons aan strengere brand- en rookwerende eisen dient te voldoen. Een dergelijke brand zou bij ons dus niet kunnen voorkomen. Maar zeg nooit nooit! Bouwers en gebouweigenaren voldoen niet altijd aan hun plicht om voor een brandveilig gebouw te zorgen. En de overheid kan niet alles controleren. Maar er is zeker geen reden om nu ineens de woongebouwen in Nederland als brandgevaarlijk te beschouwen. … Het voorkomen en beperken van (ernstige) branden is … een zaak van veel energie steken in het heden en vooruitkijken naar de toekomst. Zodat tijdig ingespeeld kan worden op nieuwe ontwikkelingen die de brandveiligheid bedreigen. Alleen dan kunnen we er in Nederland voor blijven zorgen dat wij niet onze eigen Grenfell Towers krijgen."
Bronnen: NOS, Nieuwsuur, IFV, BZK, NU.nl, BBC
en de speciale Wikipedia-pagina over de Safety Concerns van de Grenfell Tower