Den Haag
In de Haagse wijk Leidscheveen werd door Hoogheemraadschap Delfland in een sloot een extreem hoge concentratie gemeten van 180 nanogram PFOS per liter (de huidige gezondheidskundige grenswaarde in water (RIVM 2022) is 7 picogram/liter = 0,007 nanogram/l.). De meting werd in 2021 uitgevoerd vanwege verwachte baggerwerkzaamheden in een sloot in een park en leidde – onterecht, wegens een interpretatiefout van de gemeten waarden – niet tot groot alarm of actie.Ook heeft men de bron destijds niet vastgesteld, althans niet tot op het niveau van een specifiek bedrijf. Medio 2023 zijn in meerdere sloten in de woonwijk opnieuw metingen verricht, die via Omroep West en het programma Pointer in de openbaarheid werden gebracht. Hernieuwd onderzoek heeft nu de oorzaak en de belangrijkste bron vastgesteld: een bedrijf op het nabijgelegen industrieterrein dat brandblussers onderhoudt. Een afvoer die aangesloten zou moeten zijn op het riool mondde uit in een hemelwaterafvoerbuis die uitliep op een sloot. Het bedrijf was daarvan niet op de hoogte en gaat vrijuit, meent de officier van justitie.
Leeuwarden
In maart 2024 bleek ook in Leeuwarden het oppervlaktewater vervuild met PFOS. Daar was het het water en het baggerslib uit de Jelsumervaart dat honderden malen de afgeleide grenswaarde voor PFOS bevatte. Slib zou kunnen worden afgevoerd en gesaneerd, maar het water stroomt naar elders langs volkstuinen en visstekken van hobbyvissers. Het advies luidt om niet in het water te zwemmen, niet de volkstuinen te irrigeren met het oppervlaktewater en gevangen vis terug te zetten. De hoofdoorzaak van de PFOS-verontreiniging in Leeuwarden wordt gezocht in het blusschuim dat vroeger werd gebruikt op de vliegbasis.Waarom PFAS in blusschuim?
In blusschuim dient PFAS (of stoffen die tot de grote groep PFAS behoren, zoals PFOS en PFOA) voor effectievere blussing. Schuim gemaakt van alleen zeep en water zorgt voor afsluiting van zuurstof en goede ‘benatting’ met een geringere hoeveelheid water, wat een voordeel is voor mobiele blusvoertuigen. In de jaren zestig is gestart met toevoeging van PFAS als ‘oppervlakte-actieve stof’ die de uitvloeiing van blusschuim over o.a. water en vet bevordert. De schuimlaag houdt bovendien beter stand bij grote hitte, wat te begrijpen valt vanuit de chemische en thermische stabiliteit van de verbinding. Door de zeer grote effectiviteit van de fluorhoudende schuimmiddelen zijn ze heel veel ingezet in industriële schuimblusinstallaties, in schuimkanonnen op crashtenders en in handblustoestellen.Europese regelgeving
Omdat geperfluoreerde verbindingen niet of nauwelijks worden afgebroken en al in zeer lage concentraties langetermijneffecten hebben op de gezondheid van de mens wordt het gebruik ervan in de EU al sinds 2006 in allerlei toepassingen teruggedrongen door steeds strengere regelgeving. Naar verwachting zal halverwege 2025 het gebruik van PFOS in blusschuim zijn verboden of voor bepaalde kritische toepassingen verplicht worden uitgefaseerd. Bij brandweerorganisaties, sprinklerinstallateurs en leveranciers van handblussers is de transitie naar fluorvrije blusmiddelen al gaande.N.B. Fluorvrije blusmiddelen zijn weliswaar merkbaar minder effectief, maar het verdient aanbeveling nu al geen fluorhoudende blusmiddelen in te kopen en/of in te zetten. Blussers, vaten en installaties waar PFOS in aanwezig is geweest zullen vanwege de extreem lage grenswaarden niet kunnen worden gereinigd maar moeten naar verwachting worden vervangen, wat een enorme kostenpost zal worden.
Bronnen: Pointer, SAVAL, ECHA, NIPV en Omroep West