Op 6 november was DeVeiligheidskundige te gast op de Nationale Asbest Conferentie – editie 2018 – te Harderwijk. Het Nederlands Instituut voor de Bouw had op het Bouw & Infra Park de Nederlandse 'asbestbetrokkenen' bijeengebracht om te praten over de volksgezondheidsrisico’s, arbeidsveiligheid, financiën, saneringsstimulering, toezicht en handhaving. Samen met het beladen publieke beeld van asbest vormden dit de kernthema's van de dag.
Roep 'asbest' en alles en iedereen schiet volkomen door. Asbest is emotie. Maanmannetjes in witte tyvec-overalls met volgelaatsmaskers en gele linten met de tekst 'asbest' roepen overspannen reacties op. De meeste sprekers op de asbestconferentie waren het erover eens dat de publieke hysterie een halt toegeroepen moet worden. Ja, asbest is en blijft een gevaarlijke stof, maar paniek en angst helpen niet. Het gaat om een gezonde, verantwoorde en betaalbare verwijdering.
Asbestproblematiek
Nederland is nog steeds ruim verzadigd met asbest. Er is nog ongeveer 80 miljoen vierkante meter asbestdak, waarvan 90% in de agrarische sector. Het is de erfenis van decennialang gebruik van een goedkoop en duurzaam materiaal. Het is onbrandbaar, watervast, isolerend en het rot niet. Om die redenen is het in ruime mate verwerkt in asbestvezelversterkte cementgolfplaten, die vooral werden gebruikt als dakbedekking voor schuren en loodsen. Vanaf 1993 mocht asbest niet meer nieuw worden toegepast omdat inademing van de vezels na dertig of veertig jaar tot kanker kan leiden.
Wettelijk asbestdakenverbod
Op dinsdag 16 oktober 2018 stemde de Tweede Kamer in met het 'asbestdakenverbod' van Stientje van Veldhoven, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. Na 2024 mogen er in Nederland geen asbestdaken meer zijn. Dat betekent een uitstel van 1-1-2024 naar 31-12-2024. Met de huidige saneringscapaciteit en -methoden wordt ongeveer de helft van de benodigde snelheid bereikt. Wie welk deel van de kosten (zo’n anderhalf miljard) precies gaat dragen is nog niet duidelijk, wel dat het economische probleem groter is dan de redelijkerwijs te verwachten gezondheidsschade als er niets zou worden gedaan. Daarover lijkt althans consensus te bestaan onder de aanwezigen op de Nationale Asbest Conferentie.
Lees ook: Kabinet komt met definitief verbod op asbestdaken
Paneldiscussie
In de plenaire paneldiscussie zouden vijf vragen worden gebruikt als leidraad. De zes panelleden bleken ook zonder die leidraad prima in staat hun standpunten en argumenten naar voren te brengen. Dat ging op een levendige manier en zonder geforceerde diplomatie. De asbestproblematiek leeft hevig en de ergernis rond oneigenlijke en onjuiste politieke argumentatie wordt niet onder stoelen of banken gestoken. DeVeiligheidskundige doet een poging om enkele standpunten en onderbouwingen samen te vatten:
Edward Stigter, Directeur Leefomgeving Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG): Asbest is een gevaarlijke stof en daar willen we vanaf. Het is een risico en er vallen doden. Net als door een gebrekkige luchtkwaliteit. Je moet het probleem echter niet geïsoleerd oppakken, maar het meenemen in bredere aanpak. Asbest van de daken af, zonnepanelen erop. In die volgorde uiteraard. Stigter adviseert leden om mee te bewegen met de rijksoverheid. Niet alleen en hals-over-kop met asbest, maar ook met het CO2-neutraal maken van het woningbestand. Ook dat zijn belangrijke zaken. Het financieringsvraagstuk bij sanering van asbestdaken is intussen acuut.
Ira Helsloot, hoogleraar besturing van veiligheid ziet asbestdaken als een non-risico. Het is volgens hem misdadig dat er zóveel beleid en zo’n enorm kapitaal wordt geïnvesteerd in de sanering. Helsloot: "Relativerende rapporten zijn door de politiek genegeerd en de door de SP in de jaren '90 in gang gezette beleidsmolen draait door, gevoed door emotie. Bouwend Nederland had in de crisisjaren nog behoefte aan werk, en lobbyde dus ook vóór saneringsplicht."
Helsloot maakt zich kwaad over de blijkbaar geheel geaccepteerde formulering dat 'er doden vallen' door asbestdaken. "Dat is een zware overdrijving van de onderzoeksconclusie dat er over 40 jaar gemiddeld 5 personen 4 jaar eerder dood zullen gaan als gevolg van blootstelling aan asbestvezels van daken."
"We rekenen nu met minimaal 880 miljoen aan extra kosten voor versnelde sanering. Het is absurd dat we genoegen nemen met een zeer slechte kosten/batenverhouding; een die we nergens anders zouden accepteren, met als argumentatie dat er een káns bestaat dat een idioot met een koevoet op een asbesthoudende vensterbank gaat slaan. Terwijl aan de Côte d’ Azur de paden naar het strand nog steeds zijn verhard met asbestgruis, want dat is zo lekker zacht aan je voeten."
Jeroen Pepers, directeur Aedes: "De asbestvrije wereld is niet de werkelijkheid en dat zal het ook niet worden. Het gaat er niet om dat het er is, maar om het risico dat je er ziek van wordt. Ga uit van een blootstellingsrisicobenadering, van de werkelijke gezondheidsrisico’s. Ik mis die nuchtere insteek. Bij de clientèle van Aedes (de bewoners) overheerst de ratio. Als we asbest aantreffen of gaan saneren dan gaan bewoners daar heel nuchter en vol begrip mee om. Het gaat niet alleen om woonhuizen, maar ook om talloze schuurtjes. We focussen nu teveel op één onderdeel. De einddatum, die niet gebaseerd is op het risico, zet druk op de markt. De prijzen zijn al hoog, en nu gaan we nóg meer euro’s besteden aan een klein risico. De politiek heeft een moedig en stevig besluit willen nemen. Daadkrachtig. Den Haag vindt intussen het verbouwen van de tweedekamergebouwen al duur, vooral als die ook gasloos moeten worden."
Henk Jans, arts en docent/adviseur medische milieukunde, voorheen GGD'er Brabant en Zeeland: "Asbestvrij Nederland is een illusie. Asbestdaken zijn slechts een deel van het probleem en ook nog eens een deel met een verwaarloosbaar risico. Als we denken dat we met een investering van anderhalf miljard van het asbest verlost zijn dan hebben we het mis. Er zit nog héél veel asbest in gebouwen en in de bodem. Er staan op dit moment veel melkveehouderijen, varkens- en geitenfokkerijen op omvallen. Die ondernemingen mag je niet met de kosten van een oneigenlijk risico belasten. Ze zitten al met de problemen van onverkoopbare panden of de afwezigheid van erfopvolging."
"We moeten reëel zijn. Als we de grens van 2024 naar 2040 zouden verleggen dan scheelt dat 3 asbestdoden. In de omgeving van verwerende asbestdaken meten we momenteel slechts 35 of 50 vezels per m3. Twintig jaar geleden zaten we tachtig keer hoger. Dát waren zorgelijke en ziekmakende achtergrondconcentraties. En die kwamen niet door asbestdaken, maar door remvoeringen. Het huidige overdreven streven naar nul doden lijkt op het afkopen van schuld. Schuld aan de schandalige behandeling van asbestwerkers een halve eeuw geleden. Die daadkracht wordt in de hand gewerkt door de door de politiek zélf opgejaagde angstcultuur. Waarom behandelen we asbest zo speciaal? Het is kankerverwekkend, maar dat zijn benzeen en chroom ook. Stop met het reciteren van de éénvezeltheorie (van één vezel kun je al doodgaan, red). Laten we als beleidsmakers, maar ook als saneerders – mét respect voor de publieke beleving, de angst en de onzekerheid – reëel en risicogericht te werk gaan. Daarmee krijgt asbest de plaats die het verdient."
Leo Klaassen, Omgevingsdienst Haaglanden: "Na dertig jaar moet je een dak vervangen. Ook als het niet van asbest is. Riet is dan ook aan zijn eind. Renoveren is onderdeel van het normale proces bij woningbouwverenigingen (het gaat dus niet om de absolute kosten, maar om de éxtra kosten, die – naar schatting – 300 miljoen bedragen, red)."
Bijdragen uit de zaal:
Naar aanleiding van het principebesluit om bijvoorbeeld vensterbanken te mogen saneren in risicoklasse 1 (RK-1) in plaats van -2: "Certificerings-systeem-beheerder Ascert werkt niet mee en laakt daarmee zijn wettelijke taak. De politiek reageert bij voorkeur door klasse 1 ook onder certificatie te brengen. Laat ons werken binnen het systeem. Dat hoeft niet te worden herzien."
"Een landelijke afschaling van RK-2 activiteiten zoals verwijdering van gevelbeplating en vensterbanken zou de woningbouwcorporaties een miljard euro aan kosten kunnen besparen, maar daar zit geen vlotte voortgang in, ondanks alle rapporten die er onder andere door TNO zijn geschreven."
auteur TNO-rapport 2004: "17 jaar geleden wisten we al dat we vensterbanken gemakkelijk in RK-1 konden saneren. Daar is uitvoerig aan gemeten. Het oorspronkelijke plan is dus nog steeds werkbaar. Dat het goed gaat moet je uiteraard wel bewaken."
"RK-1 vereist nauwelijks maatregelen. Het gaat goed mits die vensterbank oordeelkundig wordt verwijderd, maar niet als je er met een koevoet op gaat slaan. Of elke werknemer in staat is om het werk oordeelkundig uit te voeren is de vraag. Dat moet je dus borgen."
Een opmerking uit de zaal die vele opgetrokken wenkbrauwen oplevert: "Op een aanvraag voor het saneren van 700 m2 asbestdak kwam een offerte van 6000 euro. Het is dus nog niet zo dat de asbestsector zich al aan het verrijken is vanwege de te kleine capaciteit." Anderen zien die dreiging al wel. Als alles in korte tijd weg moet dan zouden de saneerders zich de gebraden kippen reeds in de mond zien vliegen.
Zaalopmerking (Bob Breurs): in Limburg wordt geconstateerd dat een derde van de asbestdaken illegaal wordt gesaneerd, buiten de asbestbranche om. Daar wordt niet op gehandhaafd. Het gaat daarbij niet om kleine particuliere projectjes, maar hele boerenschuren die op een zaterdag in de vrachtwagen verdwijnen. Gemeentes en omgevingsdiensten fileren vooral risico-inventarisatierapportjes en vertonen zich te weinig in het veld."
Over de marktmechanismen: "De zoektocht van opdrachtgevers naar de laagste prijs leidt tot steeds meer onderaanneming en uitvoering door Oost-Europese arbeidskrachten. Laten we een eerlijke prijs overeenkomen en ons houden aan de regels."
Dagvoorzitter David van den Burg heeft lopende het debat verschillende pogingen gedaan om sprekers kort te houden en kernpunten samen te vatten. Zo stelde hij de retorische vraag of we 2024 moeten beschouwen als 'wenkend perspectief' in plaats van als harde deadline. Voorlopig ligt 1 januari 2025 vast in de wet. In 2022 is er een politiek evaluatiemoment gepland. DeVeiligheidskundige probeert de ontwikkelingen te volgen.
Houd ons dossier asbest in de gaten.
Zie voor de asbestconferentie ook www.bouw-instituut.nl/asbest