Het aantal veiligheidskundigen lijkt de laatste jaren recht evenredig aan het aantal dodelijke arbeidsongevallen. Toeval? Henk Zeegelaars overtuiging is dat we iets verkeerd doen, of ten minste dat wij arboprofessionals niet in staat blijken om de negatieve trend te keren. MVK, IT'er en businessanalist Henk Zeegelaar kijkt kritisch naar de manier waarop we met computers en programmatuur omgaan (en bouwde zelf een alternatief platform). Dat we voor al ons werk nog steeds met Excel en PowerPoint aanmodderen doet hem zeer. Wie openstaat voor verandering van zijn 'digitale mindset' is van harte uitgenodigd Henks stokpaard op zich in te laten werken.

Biografie

Henk Zeegelaar (1966) werd geboren in Paramaribo. Op zestienjarige leeftijd kwam hij voor het eerst in aanraking met een computer tijdens een onderwijsbeurs van de mulo (de Mammoetwet was in Suriname nog niet ingevoerd). De ter demonstratie opgestelde machine, een IBM mainframe met aangekoppelde terminal, maakte een verpletterende indruk. Henk typte zijn naam in op een toetsenbord, waarop de computer hem in groene lettertjes antwoord gaf. Dat magische moment was een spirituele ervaring. Zijn beroepskeuze stond op dat moment vast. Hij volgde een hbo-studie informatie- en elektrotechniek die hem alles leerde over binaire code en de beginselen van de 'hogere programmeertalen'. Omdat computers de wereld in die jaren pijlsnel veroverden kon Henk direct als programmeur aan de slag. De Jazzband die hij destijds met zijn vrienden had bracht hem van Suriname naar Aruba, waar het leven hem net wat beter beviel, en werk aan computersystemen was overal te vinden. Hij bedankte zijn ouders voor zijn opvoeding en reisde via Aruba naar Bonaire en toen door naar Curaçao. Bij een bouwbedrijf op Bonaire ontwikkelde hij een voorraadadministratieprogramma, dat hij op verzoek van de accountant van het bedrijf afstemde op de boekhoudprogrammatuur. Dat voorkwam lastige conversie en het werd de basis van Henks werk in de integratie van systemen.
In 1999 verhuisde hij naar Nederland om het 'wereldbedreigende' Y2K-probleem aan te pakken. De soep bleek vrij lauw, maar werk bleef er genoeg. In 2004 richtte hij zijn onderneming 4Qualis op, waarmee hij slimme software ontwikkelt, gericht op arbeidsveiligheid. Daarnaast werkt hij als Senior Business Analist voor Milieudienst Rijnmond. Hoe hij ook nog MVK is geworden vertelt hij in het interview.
Henk woont in Rotterdam, is vrijgezel (nog geen tijd gehad voor een vaste relatie, vertelt hij lachend) en houdt nog steeds van jazz. En hij draait als DJ op feestjes en evenementen. Favoriet genre: Latin

---

Vrijdag de dertiende december is eigenlijk een dag om activiteiten te mijden, vooral als die risico's met zich meebrengen. Het brengt het telefoongesprek met Henk meteen op onverklaarbare pieken in incidenten. In de ICT is elke maandag een 'vrijdag de dertiende', want op maandag lopen altijd de servers vast, weigeren routers dienst en doen de printers raar. Henk: 'Ik heb het altijd opmerkelijk gevonden dat op maandag alles leek vast te lopen of in te storten. Iedere helpdeskmedewerker zal het herkennen. Ik denk dat het komt door het draaien van back-ups in weekenden, system reboots of testjes die alleen maar in nachtelijke uren of weekends plaatsvinden. Sommige kwetsbaarheden of fouten in netwerken komen pas aan het licht als iedereen tegelijk inlogt, zoals op maandagochtend. De gedachte dat er iets van magie of een hogere macht achter schuilt is wel leuk, maar geloof hecht ik er niet aan.' Aan de Rotterdamse kant van de lijn wordt weer hard gelachen. Gelukkig is Henk niet in gesprek met een klant, al houdt hij zijn hotline wel nauwlettend in de gaten. 'De diensten van 4Qualis vergen niet veel aandacht of onderhoud, maar als klein bedrijf wil je bereikbaar zijn voor eventualiteiten', zegt Henk.

Henk, behalve veiligheidskundige ben je ook informaticus. Zit je in de cybersecurity?
Henk: 'Nee, dat nou net niet. De ICT bestaat uit een hele hoop verschillende disciplines en subdisciplines en het is onmogelijk om die allemaal te beheersen. Het belangrijkste onderscheid in de IT is 'hard' versus 'zacht'. Hard is het hele fysieke systeem van computers, elektronica, diskdrives, printers en routers. Infrastructuur en kabels. Dat moet betrouwbaar werken en het gaat eigenlijk zelden stuk. Als het spanning en koeling houdt dan is het stabiel. Daarnaast heb je de zachte kant. Die bestaat uit de mensen die zich bezighouden met het ontwikkelen van software, met de implementatie ervan en met de gebruikers die iets zinnigs willen doen met hun computers. En de mensen die processen uitpluizen en die – zoals ik – de business analyseren en anderen trainen (Henk is Microsoft Certified Trainer, red.).'

En AI?
Henk: 'Natuurlijk ben ik daar ook mee bezig. Het verbaast het me wel hoe dat in 2022 door ChatGPT plotseling zo'n enorme hype werd. Iedereen sprong op de band wagon. Alsof het vanuit het niets explodeerde, terwijl zelfevaluerende en intelligente software al veel langer bestaat, in meer besloten kringen zoals bijvoorbeeld de medische beelddiagnostiek in de medische wereld. De zelfparkeerfunctie in een moderne auto analyseert ook op grond van een beetje input en een heleboel parameters. Het is de generatieve AI die teksten, plaatjes en filmpjes maakt waar mensen helemaal door weggeblazen zijn. Wat geweldig dat die computer dat kan. Terwijl die toeters en bellen misschien helemaal niks bijdragen aan je bedrijfsproces. Maar AI kan ook jouw data analyseren en er patronen in ontdekken, en daar valt meer rendement uit te halen. Zo'n model moet volwassen worden om geschikt te zijn voor jouw toepassingen en jouw bedrijf, en dat gaat niet vanzelf. Het scoort omdat het allemaal mooi knippert en beweegt en net doet alsof het een mens is. Bij software en computers gaat het erom wat je ermee doet, hoe je je bedrijfsproces ermee vooruit helpt of stroomlijnt. Kijk eerst eens naar het rendement voordat je begint te juichen. In feite is dit een verkapt advies naar alle grote organisaties die IT-projecten optuigen en aanbesteden.'

Want dat gaat heel vaak fout.
Henk: 'Niet altijd, maar er wordt soms te veel geld uitgegeven aan overbodige ballast.'

Heb je daar voorbeelden van?
Henk: 'De gemeente Amsterdam is uitgebreid in het nieuws geweest met de rommelige aanbesteding van een publiek communicatieplatform dat door een tweemaal duurdere aanbieder is geleverd. Lang verhaal, maar de partijen zijn wel voor de rechter geëindigd. Het systeem heeft 26 miljoen gekost.'

Is dat te veel?
Henk: 'Natuurlijk kan ik niet overal achter de schutting kijken, maar ik zie genoeg software van nabij. Jij weet toevallig ook wat 'programmeren in hex' is (elementaire, hexadecimale instructies rechtstreeks in een microprocessor; één stapje hoger dan nullen en enen, red.) en ik kan je stukjes code uit professionele software tonen waar je broek van afzakt. Maar het zit wél in systemen die tonnen hebben gekost. Simpel knutselwerk dat een klant nooit onder ogen zal krijgen en waarvan hij geen flauw benul heeft. Dus ook niet van wat het zou mogen kosten. Hij ziet hooguit een schilletje; de user interface, niet de hooiberg erachter. Het ergste vind ik dat het gaat om heel veel gemeenschapsgeld dat soms beter besteed had kunnen worden. Dat strookt niet met mijn principes.'

En die zijn?
Henk: 'Dat je geen dubbel werk moet doen. Niemand. In de automatisering wil je er bijvoorbeeld voor zorgen dat je nooit iets hoeft in te voeren dat al bekend is. Dat principe geldt in elk formulier, elke checklist en elk document. Kijk naar al die RI&E-instrumenten in Excel: je hebt altijd van die kolommetjes ja, nee en niet van toepassing. Waarom staat daar iets dat niet van toepassing is?'

Omdat het bij een ander bedrijf misschien wel van toepassing is?
Henk: 'Ja. Vast wel. Maar ik wil het niet zien, want voor mij is het ballast. En dat is het élke keer als ik diezelfde checklist weer onder ogen krijg. En roep niet dat het een 'reminder' is of zo. Want iedereen vinkt de boel razendsnel af en al die nvt-vakjes maken alleen maar dat je er niet serieus meer bezig bent. N.v.t. is niet van tegenwoordig. Ik werkte ooit bij een bouwbedrijf. Daar werkten veel mensen die moeite hadden met lezen. Als ik wilde dat ze iets invulden of meldden dan waren drie vakjes al teveel, en helemaal als ze een computer aan moesten zetten en in twintig mappen moesten gaan zoeken. Verplaats je maar in de kraandrijver, de heftruckchauffeur en de magazijnman. De les: houd het zinnig, zinvol en simpel.'

De overheden waar jij ook voor werkt kunnen er anders ook wat van.
Henk: 'Gelukkig heeft de Belastingdienst aangifteformulieren die al grotendeels ingevuld met alles wat al bekend is. Dat scoort bij mij een plusje en in ons veiligheidsvak kan dat net zo goed.'

Maar hoe krijg jij mensen zo ver dat ze Excel laten voor wat het is?
Henk: 'Als je geen meerwaarde ziet in het alternatief ziet dan is dat moeilijk. Je moet een goede reden hebben om te veranderen. Excel past niet op je telefoonschermpje en het stuurt je geen reminder als er ergens een termijn verstrijkt of als je iets moet doen. Je moet weten waarom je iets wilt of doet, anders houd je liever vast aan wat je hebt, hoe onpraktisch het eigenlijk ook is. Mag ik dat even illustreren met een voorbeeld?'

Niets liever dan voorbeelden.
Henk: 'Nou, neem de Chinese immigranten die hier lang geleden restaurants vestigden. Zij hebben zich razendsnel de Nederlandse taal eigen gemaakt, gewoon omdat ze merkten dat je niets verkoopt als je niet in klare taal duidelijk kunt maken wat je in de aanbieding hebt. Ze werden beter van een overstap.'

Wat kunnen veiligheidskundigen ervan leren?
Henk: 'Dat de data die je hebt een meerwaarde vertegenwoordigt als je bereid bent de goede gereedschappen te gebruiken. We rommelen maar wat aan, liefst ieder voor zich. Het heeft alles te maken met de manier waarop ik zelf in de arbeidsveiligheid ben terechtgekomen, of eigenlijk met hoe ik ertoe kwam de opleiding te gaan volgen, want ik werkte toen al aan software voor veiligheidstoepassingen bij een bouwbedrijf. Bij dat bedrijf was net een nieuwe medewerker binnen, een vers opgeleide elektricien die zijn eerste zelfstandige klus deed aan een bouwkraan, iets met een defecte besturing of de energievoorziening. Hij was ongeveer een uur bezig toen hij op zijn semafoon werd opgeroepen. Gek genoeg reageerde hij niet. Toen mijn collega's uiteindelijk poolshoogte gingen nemen troffen ze hem levenloos aan. Geëlektrocuteerd. Net twee weken in dienst. Zo treurig.'

En toen?
Henk: 'Paniek, organisatorische chaos. De familie moest gebeld, de veiligheidskundige van het bedrijf erbij, ongeval melden, de hele rataplan. En niks was vlot te vinden, niemand was voorbereid of wist zelfs maar de meest basale gegevens terug te vinden.'

In hectische omstandigheden vertrouw je op routine en standaardprocedures.
Henk: 'Dat is zo, maar er was werkelijk niets gestructureerd, niets voorbereid, niets georganiseerd. Als het in je informatievoorziening al spaak loopt, dan komt er van gericht handelen ook heel weinig. Je moet weten wat te doen, wat je aan documenten hebt en waar je die kunt vinden. Aan een Excel checklijst met wat losse kreten in telegramstijl die iemand ooit ergens in een systeem heeft opgeborgen heb je op zo'n moment niets. Documenten die bij processen horen moet je direct kunnen vinden.'

Was er dan niet op zijn minst een VCA-handboek?
Henk: 'Nou, VCA was er wel, en iedereen was er op zijn manier mee bezig. Het helpt ook weinig als je er alleen maar meer functionarissen op zet. Zorg liever voor structuur in je informatie. Die computer heb je toch al. Ik signaleer vooral dat het aantal incidenten stijgt en dat er zich een hele hoop commercie ontwikkelt rond het fenomeen veiligheid en veiligheidskunde. Daar kan ik me werkelijk boos over maken.'

Waar ligt het aan? Het raakt je hè?
Henk: 'Ja. Ik kan er niet tegen dat er heel veel data en heel veel papier wordt geproduceerd en dat niemand er meer de weg in weet te vinden. Het is gewoon chaos.'

Is er nog hoop?
Henk: Zeker wel. Ik heb mijn hoop gevestigd op de jonge veiligheidskundigen die opgroeien in een tijd van AI en IT. Voor hen is het vanzelfsprekend gereedschap en het zit in hun natuur om er handig gebruik van te maken. Ik vind het heel jammer dat opleiders nog steeds proberen die generatie te boeien met twintig jaar geleden gemaakte PowerPointpresentaties en dat we nog steeds verwachten dat ze onze antieke formulieren en checklists gaan gebruiken. Stop daar alsjeblieft mee.'

Wat wil je van de opleiders?
Henk: 'Dat ze de boel eindelijk eens moderniseren. Mijn eigen MVK-opleiding vond ik ronduit teleurstellend wat betreft de didactiek en pedagogiek. Ik wil innovatie zien; het moet gaan léven. Mensen zijn MVK of HVK geworden omdat ze iets willen, ze zien iets in het vak en hebben een doel. Hun motivatie verdampt compleet als je alleen maar antiek gereedschap gebruikt. Moet je zien met hoeveel overgave en toewijding ze hun smartphone gebruiken: ik zit dagelijks in de trein en zie nooit meer iemand een boek lezen. Als je maar één procent van die intrinsieke motivatie beschikbaar zou krijgen voor arbeidsveiligheid dan is dat al een gigantische vooruitgang. En ik denk niet dat ik overdrijf. In die smartphone zit hun leven. De Excelgeneratie is heel hard op weg naar de uitgang. Mijn advies voor het nieuwe jaar: verplaats je in de jeugd, want zij zijn de toekomst.'