Camina betekent ‘wandel’ in het Spaans. Het is de naam van het bedrijf van Annemarie Timmermans en ze geeft ermee aan dat we elke dag in beweging zijn, onszelf ontwikkelen en onze eigen weg kiezen. Zodra ze de telefoon opneemt, sprankelt ze je al tegemoet. In alles wat Annemarie doet zit oorspronkelijkheid, blijheid en enthousiasme. Als humaniste gaat ze uit van het goede in de mens. De valkuil van haar enthousiasme is dat ze soms wat doordraaft, maar ze is de eerste die dat doorheeft.
Biografie
Annemarie Timmermans (1963) heeft een bijzondere achtergrond voor een veiligheidskundige. Ze deed HBO Kreatief Educatief werk (Mikojel) met vormingstheater als specialisatie, werd in 1989 MVK, behaalde in Edinburgh het NEBOSH Diploma (vergelijkbaar met HVK) en volgde enkele aanvullende opleidingen zoals NLP Master Practitioner, trainer-de-trainer Kernkwadranten (bij Daniel Ofman) en recent de trainersopleiding bij One Minute Coaching. Ze startte haar loopbaan als coördinator van de Werkgroep Integratie Gehandicapten in Nijmegen. In 1988 startte ze als veiligheidskundige bij GE Plastics. Daarna volgden verschillende banen bij Arbodienst Rotterdam, MacFarlan Smith en Queen Margaret College (deze laatste twee in Edinburgh). In 2000 begon ze als zelfstandige. Eerst als veiligheidskundige voor MKB bedrijven, onder de naam Arbo Maatwerk. In 2006 is ze Camina gestart. Inmiddels werkt ze vooral als trainer/coach, en heeft zich gespecialiseerd in de gedrags- en cultuurkant van veilig werken. Liefst voor het MKB want daar is vaak sprake van authentieke betrokkenheid. Ze is zes jaar bestuurslid van de NVVK geweest.
Wat drijft je?
Annemarie: “Wat me het meest drijft is een ongeval uit mijn jeugd. Toen ik tien was brak ik mijn arm. In het ziekenhuis werd getwijfeld of het een gewone breuk was. Een jonge, militaire arts kwam binnen. Zelfverzekerde tred. Hij vroeg wat er aan de hand was en trok zonder enig verder onderzoek de conclusie dat het een gewone breuk was. Hij had het mis. Het gevolg is een kleine handicap aan mijn onderarm waar ik overigens geen last meer van heb.
In de loop der jaren ben ik gaan beseffen dat deze ervaring de reden is voor mijn gedrevenheid in ‘de veiligheid’. Ik zag de enorme invloed van groepsprocessen op de keuzes die mensen, ook in bedrijven, maken. Veel medewerkers voelen zich onzeker en kwetsbaar, en durven niet altijd tegen meerderen in te gaan, ook al weten ze dat ze het bij het goede eind hebben. Er zijn leidinggevenden en vakspecialisten die moeite hebben om te laten merken dat ze iets niet weten of dat het buiten hun competentie valt. Goed omgaan met angst en kwetsbaarheid en moed durven tonen maakt het verschil op het moment dat een cruciale keuze gemaakt moet worden.
Een andere drijfveer is mijn missie om veiligheid weer leuk en behapbaar te maken. Ik kom geregeld op ondernemersnetwerken. Als ik daar zeg dat ik veiligheidskundige ben dan zie ik bij de meeste MBK-ondernemers de mondhoeken en de schouders naar beneden zakken. Veiligheid heeft voor hen een negatieve naam gekregen, onder andere vanwege hun perceptie dat veiligheid geld kost. Ik wil laten zien dat het ook anders kan. En dat veiligheid juist geld oplevert.
Eigenlijk ga ik steeds meer terug naar de basis, die in wezen heel eenvoudig is. Vooral in het MKB heeft men sterk behoefte aan een no-nonsense-benadering zonder al te veel papierwerk en nodeloos lange of ongefundeerde procedures. Je zult als aannemer bijvoorbeeld maar bij bedrijf x de ene kleur helm moeten dragen en bij bedrijf y een andere. Dat heeft in mijn ogen niets met veiligheid te maken.
In essentie heeft ons prachtige en veelzijdige vak alles in zich om leuk te zijn. Je helpt mensen in bedrijven om na hun werk weer gezond thuis te komen, zodat ze met hun verdiende geld weer allerlei leuke dingen kunnen gaan doen.”
Realiseren mensen zich dat voldoende?
Annemarie: “Soms wel, en dat is logisch, omdat we mens zijn. Iedereen wil veilig werken want niemand wil een ongeluk. Maar we zíjn mensen, en we máken fouten. Niemand is in staat om 100% van de tijd de volle aandacht erbij te houden. Daarom ben ik ook zo’n fan van One Minute Coaching. Dat is een heel korte en effectieve manier om iemand op de werkplek en in het moment op een positieve manier te coachen. Je leert mensen om mentale stemmingen te herkennen en die in het moment te beïnvloeden.
Bewust zijn is belangrijk. Bewust doen is nog belangrijker: een veilige beslissing nemen of handeling verrichten op de momenten die er toe doen. Dat geldt voor de persoon die het werk echt uitvoert, voor de planner die de tijdsduur bepaalt en voor de engineer die het veilig kunnen werken meeneemt in zijn ontwerpen. Het geldt óók voor de directeur die voor zijn mensen opkomt als hij geconfronteerd wordt met een deadline en dan tóch veiligheid voorop laat staan. In woorden én in daden.
Dat moet je durven. Wie zich veilig voelt durft alles. Daarmee bedoel ik niet het nemen van onaanvaardbare risico’s, maar ‘het goede doen’ zoals een streep durven trekken. Tot hier en niet verder. Durven aangeven dat je te moe bent, of er op staan dat die afzettingen echt goed gemaakt moeten worden ook al zeggen je collega’s dat het wel even zonder kan omdat er nog zoveel moet gebeuren. In alle geledingen vind je mensen die bij voorbaat al denken dat iets teveel tijd of teveel geld kost. ‘Het zal wel goed gaan’ wordt dan geregeld gezegd maar men beseft niet dat ons geheugen buitengewoon onbetrouwbaar is en eerdere incidenten niet meer op het netvlies heeft.”
Is het jouw streven om dat te veranderen?
Annemarie: “Ja, vanuit respect. Ik zet daarbij de gereedschappen in waarover ik beschik, zoals NLP (NeuroLinguïstisch Programmeren). NLP is ontstaan vanuit een studie naar de succesfactoren van een aantal therapeuten die blijvende gedragsveranderingen teweegbrachten. Ik werk bijvoorbeeld met taalpatronen. Is het je al eens opgevallen dat voetballers altijd over zichzelf praten in de tweede persoon? Ze zeggen ‘je’ waar ze ‘ik’ bedoelen. En voor ‘je’, een ander dus, ben je nooit verantwoordelijk…
Het kan fout gaan met methodes – ook andere dan NLP –als ze niet integer worden toegepast. Van NLP wordt vaak gezegd dat het manipulatief is. Als je het gedrag van mensen wilt beïnvloeden dan ben je per definitie aan het aan het manipuleren. Dat doen om alleen je eigen persoonlijke doelen te bereiken, desnoods ten koste van anderen, vind ik onethisch. Als beïnvloeding bedoeld is om bijvoorbeeld veilig gedrag te vergroten, dan is het wel een goede zaak. Maar het effect van manipulatie valt of staat met de integriteit van degene die ermee bezig is.”
Veiligheidskundigen zijn in hun vak nogal eens bezig met het beïnvloeden van gedrag. Zou hun integriteit dan niet moeten worden beoordeeld?
Annemarie: “Het belang van integriteit is enorm. Een veiligheidskundige moet zich bewust zijn van wat hij teweeg brengt bij andere mensen. Hij of zij moet zichzelf goed kennen en weten waar de grenzen van het eigen kunnen liggen.”
Toch selecteren we daar niet op. Zou daar geen mechanisme voor moeten zijn?
Annemarie: “Beoordeling van integriteit is heel moeilijk. Als beroepsgroep zouden we er kritischer naar moeten kijken. Je maakt mij niet wijs dat opleiders niet signaleren hoe hun cursisten hier mee omgaan. Maar een mechanisme? Als iemand dat wil kan elk beoordelings- of selectiemechanisme omzeild worden.
Zelfkennis, en tot op zekere hoogte ook integriteit, is wel te ontwikkelen. Een opleider staat voor een dilemma. Mag je, in het belang van de veiligheidskunde, iemand op grond van onvoldoende zelfkennis of integriteit afwijzen terwijl hij of zij juist op een opleiding zit om te leren? Welke criteria stel je dan? En hoeveel ruimte krijgt iemand om hierin te groeien?”
Is dit een aandachtspunt bij de herziening van de opleiding tot veiligheidskundige?
Annemarie: “De NVVK en de opleiders zijn al jaren in gesprek over het verbeteren van de kwaliteit. In Nederland maakt iedere opleider zijn eigen programma en neemt zelf de examens af. Ik heb een aantal jaren geleden voorgesteld om ook eens te kijken naar het Britse model. De NEBOSH (National Examination Board of Occupational Safety and Health) stelt als onafhankelijk orgaan een nationaal curriculum vast, maakt de examens en kijkt ze na. Ik heb zelf, omdat ik destijds in Schotland woonde, mijn NEBOSH Diploma gehaald. Op de eerste dag van de opleiding werd ons heel duidelijk te kennen gegeven hoe het daar werkte. Iedere vraag op een examen moest beantwoord worden alsof het een managementadvies betrof. Zeer gestructureerd, alles onderbouwd en begrijpelijk uitgelegd.
Het percentage kandidaten dat alle vijf examens in één keer haalde was slechts 13 procent. Natuurlijk is die opleiding ondertussen ook geëvolueerd maar onafhankelijk is het nog steeds. Het idee van een soort NEBOSH spreekt mij nog steeds erg aan. Als de onafhankelijkheid beter geborgd wordt, dan komt dat de integriteit en de kwaliteit ten goede. En als je de resultaten van de landelijke examens openbaar maakt dan weet je welke opleidingsinstituten het beste presteren.”
De vraag hoe je integriteit dan zou moeten beoordelen blijft onbeantwoord.
Annemarie: “En dat zal altijd moeilijk blijven. De recente introductie van intervisie binnen de veiligheidskunde kan hier trouwens een mooie rol in gaan spelen. Niet om te (be-)oordelen maar in vormende zin.”
Terug naar je stokpaard. Angst en kwetsbaarheid. Wat doe je daaraan?
Annemarie: “Ik probeer steeds een veilige en open sfeer te creëren. Een waarin ‘stomme’ vragen gesteld mogen worden en je je kwetsbaarheid mag laten zien. In workshops en trainingen kijk en luister ik ook naar de ‘stille’ mensen. Ook zij hebben veel kennis en ervaring maar om allerlei redenen treden ze daar op zo’n moment in een groep niet mee op de voorgrond. Er zijn genoeg werkvormen die je kunt inzetten om iedereen actief in mee te laten doen.
Ik maak een onderscheid tussen het gedrag en de persoon. Als je dat beheerst dan kun je met een glimlach op je gezicht heel rake dingen zeggen. Lukt me dat altijd? Nee, ook ik schat iets weleens verkeerd in. Dan is het belangrijk om dat te herkennen, te erkennen, te benoemen en er van te leren.. Mijn eigen kwetsbaarheid én mijn mentale veerkracht laten zien. Voor mij is ook dat integer bezig zijn.
Je verhaal moet wel kloppen. Mensen voelen het feilloos aan als je iets niet meent. Neem bijvoorbeeld de filmpjes waarin captains of industry vertellen dat veiligheid het belangrijkste thema is in hun bedrijf. Als ze dat echt menen dan zie je dat. Sommigen lezen de tekst af van een autocue en het ‘moeten’ straalt er vanaf. Ik zie dat, maar medewerkers ook. Dat is funest voor hun geloofwaardigheid en uiteindelijk voor het gevoel dat mensen hebben over de veiligheid in het bedrijf.
Een ander voorbeeld is een HSE-manager van een internationaal bedrijf die sprak over de kosten van een maatregel: ‘maar we mogen het niet over geld hebben’. Ik vind dat we het daar juist wel over moeten hebben. De hele wereld draait immers om geld.”
Dus kosten van maatregelen zijn ook een zaak van de veiligheidskundige.
Annemarie: “Niet alleen van maatregelen, maar ook van schades. Veel te vaak zie je dat alleen ongevallen met letsel en verzuim meegenomen worden in de statistieken, zoals bijvoorbeeld die van het CBS. Ik vraag een (MKB) directeur altijd naar de schades in het bedrijf. Deukjes in bedrijfswagens, een staander van een stelling die beschadigd is door een heftruck, een pot verf in een rommelig magazijn die over een machine heen valt. Grotere maar juist ook de kleinere. Vaak is men zich niet bewust van de faalkosten die daarmee gepaard gaan. Gedacht wordt dat dit verzekeringswerk is, maar de ratio verzekerde/onverzekerde kosten kan oplopen tot 1:36.
Dit soort schades voorkomen levert direct geld op. En dat is waar het MKB in geïnteresseerd is. En omdat de oorzaken van schadeongevallen vaak dezelfde zijn als van letselongevallen snijdt het mes aan twee kanten.
Voorbeelden van incidenten zijn er genoeg maar helaas worden de werkelijke faalkosten van schades amper bijgehouden. In Groot Brittannië is in 1994 een zeer uitgebreid onderzoek hiernaar uitgevoerd. Al wat langer geleden maar nog steeds heel interessant. Alle gevolgschade van incidenten (vanaf een vooraf vastgesteld bodembedrag) zoals materiaalverlies, opruimtijd, onderzoek, overleg over het incident enzovoort werd meegenomen. De verliezen bedroegen onder ander 8,5% van de aanbesteding voor een bouwproject van een supermarkt en 5% van de jaarlijkse lopende kosten van een ziekenhuis. Enorm veel dus!”
Investeren in veiligheid loont dus echt?
Annemarie “Jazeker. Onder andere door directe en achterliggende oorzaken van wat mis ging te onderzoeken. Zoek daar oplossingen voor en voer ze goed uit. Maar schrijf dan niet meteen weer een nieuwe procedure. Kijk naar het niet weten, niet kunnen of niet willen. Het bewust zijn en het bewust doen. Mensen die willens en wetens veiligheid saboteren zijn gelukkig heel zeldzaam. Dat gaat richting crimineel gedrag. De meeste mensen willen echt wel maar kunnen het op een bepaald moment niet. Zo is er dat Cup-a-Soup reclamefilmpje van Sjors de manager, de inspirator die van zijn mensen houdt en altijd bereikbaar is (nog steeds te zien op YouTube). Hij schiet ongenadig uit zijn slof schiet omdat er iemand aan zijn deur klopt terwijl hem dat niet uitkomt. Dat ‘niet-thuis-geven’ kan overigens na een paar keer al funest zijn voor de communicatie. De meeste mensen stoppen met aankloppen als ze een paar keer zo’n reactie gekregen hebben, ook als daarna excuses worden aangeboden. Als je zegt dat je deur altijd open staat dan moet dat ook zo zijn.”
Maar een veiligheidskundige is toch geen heilige?
Annemarie: “Nee, en dat zal iedereen begrijpen. Niemand is perfect. Maar sta eens stil bij je eigen diepste beweegredenen om iets wel of niet te doen. ‘Ken uzelve’, zoals Socrates al zei. En ondanks dat vliegen we allemaal wel eens uit de bocht. Ik ook. Maar dan is zelfonderzoek wel noodzakelijk. Het gaat om wat goed genoeg is. Dat ontwikkelt zich ook. Vroeger waren bijvoorbeeld roken en asbest goed, nu niet meer. Alles heeft twee kanten. Het streven naar beter worden houdt nooit op. Mensen maken fouten. En ook een veiligheidskundige zou bij zijn eigen fouten stil zou moeten staan.”
Over dat streven: wat vind je van het streven naar ‘zero accidents’?
Annemarie: “Op LinkedIn zie ik geregeld een post voorbijkomen van een bedrijf dat een jaar lang ‘Zero accidents’ viert. In een reactie zag iemand dat als bewijs dat het echt mogelijk is om ongevalsvrij te zijn. Dat bestáát gewoon niet. Vroeger of later zal er, helaas, toch weer iets gebeuren.
En dan moet het bord bij de poort (dat het aantal ongevalsvrije dagen aangeeft, red.) weer op nul. Dat bord, oorspronkelijk bedoeld als beloning, wordt dan niet meer als zodanig ervaren. Het wordt gevoeld als een straf. En daarmee heeft het een negatief effect op veiligheid.
De achtergrond, het streven naar nul ernstige ongevallen en het vieren van je succes, is prachtig, maar het instrument deugt niet.”
Vind je een bonus/malus-systeem dan fout?
Annemarie: “Ik geloof niet in schuld en boete, wel in terechte complimenten en in inspireren. Respectvol en positief confronteren en provoceren helpt ook om mensen te beïnvloeden om het gewenste gedrag te tonen. Victor Mion, de bedenker van One Minute Coaching, zegt altijd dat dode paarden niet bestaan. Iedereen is weer in beweging te krijgen. Er is altijd een vorm van betrokkenheid; zelden is iemand compleet onverschillig.
Vorig jaar had ik een deelnemer aan een training die voortdurend en steeds heftiger beweerde dat het voor hem allemaal niet hoefde. Ik zei hem met een knipoog dat ik dat niet geloofde, omdat ik nog zoveel passie bij hem zag. Diezelfde persoon is nu binnen het bedrijf waar hij werkt een ambassadeur voor One Minute Coaching. Dat is mooi om te zien.” (MC)
Annemarie Timmermans: “Wie zich veilig voelt durft alles”
