Leo Bormans: ambassadeur van geluk en levenskwaliteit

De eerste gastspreker van het NVVK Veiligheidscongres 2017 was de beroemde Vlaming en begenadigde verteller Leo Bormans, die bij De Wereld Draait Door kans zag om met twee minuten stilte vijftigduizend extra kijkers naar NPO 1 te lokken. Op het grote podium van Papendal ving hij aan met zes seconden stilte. Een cadeautje bij de aanvang van zijn inspirerende beschouwingen.

Bormans heeft voor het schrijven van zijn bestseller ‘The World Book of Happiness’ honderd professoren uit tachtig landen gevraagd wat geluk is en daarbij vastgesteld dat wetenschappers zich vooral bezig hebben gehouden met wat óngelukkig maakt. Hij benadrukt dat ‘wij veiligheidskundigen’ eigenlijk werken aan het geluk. Wij zouden ambassadeurs van het geluk moeten zijn. Er zijn gevaren en problemen, natuurlijk, maar het gaat erom waarop we focussen. Bormans weet ondanks rampen en aanslagen de aandacht te vestigen op het geluk en de hoop. Wij leren tijdens zijn conference dat de Vlaamse ‘pluimen in het gat’ geen pijn doen, in tegenstelling tot de Hollandse ‘veren in de kont’. Zijn overhemd schijnt volgens de kleurenpsychologie te miskleuren bij zijn gelaat, maar van een ander hemd wordt hij geen ander mens en gaat de weemoed niet weg. Hoop is onze redding; het is een bijzonder sterk mechanisme dat ons in gang houdt. Hij háát de smiley, de ‘fun fun funreclames’ en de dwangmatige hang naar leuk. Het leven is niet altijd leuk, maar zelfs op een begrafenis kunnen wij een enorm gevoel van verbondenheid ervaren. Wij willen dóen. De hangmat op de Bahama’s wordt na een week al vervelend. Kennis en inzicht, opgedaan door bijvoorbeeld studie en reizen is investeren in geluk op de lange termijn. Fun biedt slechts korte-termijngeluk.

Geluksonderzoek
Onder veiligheidskundigen zijn veel perfectionisten. Als er één karaktereigenschap is die het bijzonder moeilijk maakt om gelukkig te zijn dan is het wel perfectionisme. Gelukkig zijn er twee soorten perfectionisten, degenen die over de hele lijn perfect willen zijn, ook thuis, waar ze ook perfectionisme eisen van hun kinderen, en degenen die gelukkig kunnen zijn met tekortkomingen. Dat wij in ons werk de perfectie nastreven waardeert Bormans, net zoals hij dat van belang acht bij de hartchirurg. Dat bij deze professionals ook thuis alles op rolletjes loopt is niet het geval. De negatieve perfectionisten zijn verlamd door angst. Angst is een zeer slechte raadgever. Het gaat bovendien niet om het vermijden en verdoezelen van fouten: het benoemen en delen van die fouten maakt u veel rijker. Wij veiligheidskundigen zouden de sfeer moeten creëren om die fouten te delen.

Optimisme en een beetje defensief pessimisme
Maatregelen treffen voor het geval dat het fout loopt is prima. Een paraplu neem je mee als er regen dreigt. Maar ga er vooral niet van uit dat álles fout loopt. De zuster van hoop is twijfel, maar word vooral geen cynicus. Bormans: “U kent cynici, maar u bent er geen (-).” De cynicus krijgt in dertig seconden kapot wat de anderen hebben bedacht. Cynici krijgen aandacht maar ze doden alle vuur en passie in mensen, terwijl ze de gemakkelijkste levenshouding hebben aangenomen die er is. Positief denken geeft ons energie. Bovendien: er is nog nooit een standbeeld opgericht voor een pessimist. Doe dus open als geluk op de deur klopt en wacht niet tot er een journalist met microfoon aan uw sterfbed staat om te vragen wat u hád willen doen. Er zijn meer optimisten dan pessimisten, maar helaas maken de laatste wel meer lawaai. Positieve denkers worden beschouwd als onnozelaars, terwijl hun optimisme ons juist vooruit helpt. De optimist verdient een platform.

Geluk begint met vertrouwen
’s Werelds best betaalde psychologen werken voor Coca Cola. Zij doen niet aan reclame, maar aan gedragsbeïnvloeding. De slogans ‘Open happiness’ (klinkt als ‘hope & happiness’) en ‘Drink positive’ (“je kunt wel positief blazen maar niet positief drinken”) worden door Bormans fijntjes doch respectvol gefileerd in een opstapje naar het Bruto Nationaal Geluk in Bhutan. Als iets je niet gelukkig maakt, waarom zou je het dan doen? Bhutan heeft geen minister van geluk, maar minstens tien ministers van geluk: de minister van geluk en ruimtelijke ordening, de minister van geluk en onderwijs, de minister van geluk en cultuur, enzovoort. In Dubai zetelt wel een minister van geluk, want het land wil in de top twintig van gelukkigste landen ter wereld terechtkomen. “Daar zullen ze nog wat werk aan hebben”, oppert Bormans. Dat Nederland altijd in de top vijf van de gelukkigste landen ter wereld staat, komt doordat de Nederlander vertrouwen heeft in de ander en in de overheidsinstellingen. Eigenlijk willen we het niet erkennen, maar we zouden dat vertrouwen moeten koesteren. We zijn vrij, leven in een democratie en zijn nauwelijks corrupt. Het land waar je bij toeval geboren bent is in hoge mate bepalend voor je geluk, net als je genen.

Niet ‘mijn dingen’ maar ‘andere mensen’
Bormans zoekt naar de kenmerkende eigenschappen van gelukkige momenten en geeft een opdracht: vang in uw gedachten een gelukkige ervaring en maak een foto (“klik”). Neem dat gelukkige moment en vraag u af welke van de volgende vier eigenschappen erop van toepassing zijn. Het is geen ding, maar een ervaring (en het kost waarschijnlijk weinig). Het is onverwacht. Het levert waardering of positieve feedback op. Het is iets dat samen met anderen is beleefd. Bij zijn presentaties, van Mexico tot Bangkok, vindt 90 procent van de aanwezigen dat twee of meer van deze eigenschappen van toepassing zijn. Waarom is het elke koopzondag dan zo druk met koopjesjagers: wordt u op uw sterfbed gelukkig van de twintig procent korting op uw laatste aanschaf? Als u weet dat verrassing zo belangrijk is, waarom plant u dan alles? U bént die verrassing. Waarom al die kritiek? Waarom volgt er een ‘maar’ op elk compliment, zo steevast dat mensen dat ‘maar’ al verwachten bij elk positief commentaar? We leven NIET in een crisis (er volgt een zeer beeldende demonstratie van een persoon die van situatie A belandt in een crisis). Na de crisis terug naar situatie A is ondenkbaar. Het gaat altijd voorwaarts. Van A naar B naar C. De verandering is de enige constante; de veiligheidskundige begeleidt.

Dinosauriërs
Opdracht: teken een huis. In gedachten, want Bormans beseft dat het publiek niet beschikt over potlood en papier. Wat tekenen wij? Een vierkant met een driehoek erop, terwijl er de laatste twintig jaar geen architect meer is geweest die een dergelijk huis heeft ontworpen. Wij leven echter niet in het verleden, maar in het hier en nu. Toch gebruiken we voor het verzenden van een bericht via de smartphone nog een pictogrammetje dat er uit ziet als een envelopje en wordt de telefoonfunctie aangeduid met een toestel van dertig jaar geleden. Het zijn uitingen van ons dinosaurusbrein. Veiligheidskundigen functioneren in een omgeving vol dinosaurusbreinen. En we hebben er zelf ook een.

Namaste
Bormans benoemt de drie niveaus van geluk. Een: hoe plezierig is het? Twee: hoe betrokken zijn wij, wat is ons engagement? Het derde niveau bestaat in de betekenis van de dingen die wij doen. Wij willen iets betekenisvol doen en onze waarden realiseren. Daartoe hebben wij allemaal een moreel compas. Bormans: “Ik hoef u niet zeggen wat te doen, dat wéét u al.” Hij toont de zaal twaalf waarden, en vraagt de toehoorders aan te duiden wat is NIET hun waarde is en zelf te schrappen uit het rijtje: eerlijkheid,  respect, eenvoud, liefde, vrijheid, verdraagzaamheid, samenwerking, eenheid, verantwoordelijkheid, vrede, bescheidenheid en geluk. Er wordt geen van de waarden geschrapt, en dat geldt voor elke cultuur, dus het is het universele kompas. Bormans beschrijft de magneten die aan ons kompas trekken en gaat over tot enkele praktische opdrachten: verander iets aan uzelf (waarna ieder zich realiseert dat er slechts uiterlijkheden worden aangepast), zoek in 30 seconden een andere plaats in de zaal (dat vinden wij allemaal vervelend, want veranderen willen we niet: we hadden net ons territorium afgebakend). Leerpunt: veranderingen gaan gepaard met weerstand. Als er überhaupt iets moet veranderen dan is dat de ander, zo vinden wij. Vervolgens zien alle buren elkaar 30 seconden in de ogen en vertellen ze wat ze daar voor positiefs zien. ‘Dankjewel’ zeggen mag, 56 ‘namaste’ is eigenlijk beter, zo doceert Bormans: het betekent ‘ik heb u gezien, er zit iets positiefs in u en daarvoor buig ik diep’. Als de leraar tegen een spijbelaar zegt: “Hans, waar was je?” betekent het voor Hans dat hij wordt gezien en gewaardeerd. Namaste is de beste remedie tegen burn-out.

Human Being Management
Als u zichzelf een zeven of een acht geeft voor uw geluk dan zit dat voor 50% in uw genetische constitutie. Slechts 10 % komt door de omstandigheden, 40% zit in hoe u kijkt; het zit tussen onze oren. Bormans toont en foto van de achterzijde van het bord waarmee 2013 werd ingeluid in zijn geboortedorp. In spiegelbeeld. Het gaat om framing en reframing. If you focus on the problem, you get the problem, if you focus on the solution, you get the solution. De volgende opdracht betreft het denken aan iets negatiefs met een glimlach op het gelaat. Dat lukt niet. De glimlach is een uiting van contact, niet van blijheid. We maken contact. De veilige omgeving stuur je het beste vanuit de glimlach. Gelukkige medewerkers leveren meer output en hebben gelukkigere klanten. Dat begint bij u; u begeleidt medewerkers in hun zoektocht naar geluk. DO worry, be happy. Trek het u aan. We worden minder snel ziek, leveren betere kwaliteit, maken minder fouten, klagen minder en worden minder depressief en doen minder aan jobhopping. De vier vragen die je stelt om te achterhalen of iemand gelukkig is op zijn werk zijn: 1. Mag ik hier zijn wie ik ben? 2. Mag ik hier worden wie ik wil worden? 3. Mag ik samenwerken met andere mensen of word ik voortdurend opgezet in competitie met andere mensen? 4. Draag ik bij aan het grote geheel? Als vuilnisman achter een stinkende vuilniswagen hangen is het bijdragen aan de hygiëne van de stad. HRM wordt HBM (Human Being Management). De veiligheidskundige is geen hulpverlener maar een provider of hope. High Hope People zijn succesvoller. Kleine positieve interventies zijn zeer effectief (deze constatering sluit prachtig aan bij de middagpresentatie over One Minute Coaching van Victor Mion en Annemarie Timmermans). Engagement komt voort uit het doen van betekenisvolle dingen. Realiseren van je identiteit.

Vertrouwen en veiligheid als basis van geluk
Bormans kijkt naar mensen en onderscheidt ‘rode knoppen’ en ‘groene knoppen’. De rode knop spreekt over ik, vroeger en problemen en is een pessimist, waar de groene knop het heeft over wij, de toekomst en oplossingen. Iedereen kent rode knoppen en hoopt er zelf geen te zijn. Of er met een te zijn getrouwd. Maak gebruik van het zelfsturend vermogen van mensen. Spreek ze aan op hun competentie en heb geloof en vertrouwen in ze. Het kenmerk van een goed team is dat de leden vertrouwen in elkaar hebben. Bij het verbinden kom je obstakels tegen: u biedt de wegen, u helpt mensen ze te vinden. Patiënten die denken dat ze doodgaan aan een operatie blijken dat dubbel zo vaak ook daadwerkelijk te doen. Veerkracht is iets dat we opbouwen in ons leven. Onderga het leven niet op een lijdzame manier en wees er vooral geen slachtoffer van; neem het zelf in de hand, wees er eigenaar van. Veiligheid is een basisvoorwaarde voor een gelukkig leven. Veiligheidskundigen werken aan dat fundament via het bieden van vertrouwen en het stellen van kleine doelen. Mensen hebben angsten en zien gevaren, hebben talenten, dromen en verlangens. “U kunt ze niet verplichten om gelukkig te zijn, maar biedt ze wel de basis: u werkt aan vertrouwen en veiligheid en stelt kleine doelen.”

Bied structuur en veiligheid; kijk anders
Bormans haalt een willekeurige veiligheidskundige uit het publiek. Op het podium probeert hij  Mark van Galen (de dappere vrijwilliger) in beweging te krijgen, door fysiek en psychologisch te trekken en te duwen. Hij constateert dat Mark als ieder ander terugveert naar de uitgangspositie. Wat beter werkt dan duwen, trekken en wenken vanuit een tegenoverliggende positie is hem vanaf zijn zijde te begeleiden en als gelijkwaardige mens de weg te wijzen. Het leerpunt is dat de confrontatie niet werkt: ga naast in plaats van tegenover mensen staan, ga met ze wandelen. Geef ze een schouderklopje, namaste. Duw en trek niet maar geef richting en bied structuur en veiligheid. Mark krijgt voor zijn voorbeeldige medewerking het boekje ‘Twintig wegen naar geluk’, uiteraard van Bormans’ hand. Omdat hij ook gelooft in beloning. Tijdens de afsluiting van zijn duizelingwekkend snelle presentatie vertelt Bormans aan de hand van het koffertje van zijn vader en een klassieke telescoop hoe wij onze wereld op een andere manier kunnen zien. Want het gaat vooral om onze manier waarop wij naar dingen kijken. Voor de timmerman met de hamer is alles een spijker. Voor de veiligheidskundige is de wereld hopelijk meer dan een verzameling risico’s en problemen. En anders is het zeker de moeite waard om Bormans’ boeken er eens op na te slaan. (MC)
Home
Cookies zijn essentieel voor een goede werking van deveiligheidskundige.nl. Door op oké te klikken geeft u toestemming voor het gebruik van cookies op deze website.