Timothy van Goethem wil af van het ‘emmerke’

Het Belgische grondgebied was terra incognita voor VK Stokpaard. Tot nu toe, want we spreken met Timothy van Goethem (uit te spreken met de oe van ‘hoed’ en met afgenomen pet: de Antwerpse preventieadviseur timmert namelijk flink aan de weg). Deze ‘vriendelijke veiligheidsradicaal’ is de geestelijke vader van de Safety Monkey Podcasts, waarvoor hij in 2020 wekelijks een meer of minder toonaangevende veiligheidskundige interviewde, op zoek naar New View Safety. Want wij veiligheidsprofessionals leven – tot ons eigen nadeel en Timothy’s verdriet – nog in het stenen tijdperk. Althans, zo beweert Timothy. Toegegeven: hij weet wel te overtuigen.

Biografie
Timothy van Goethem (1983) is Vlaming en preventieadviseur. Als scholier had hij geen echt carrièreplan. Hij verveelde zich tijdens de lessen, haalde zijn puntjes maar ontbeerde de goesting. Ook zijn scheikundige vervolgstudie werd geen doorslaand succes. Timothy noemt zichzelf een ‘drop-out’ waar het school betreft. Om toch nog iets nuttigs te kunnen doen met zijn scheikundige kennis volgde hij de (Nederlandse) Vapro-opleiding tot proces operator waarna hij aan de slag kon in de procesindustrie. Als unit-operator kwam hij onzacht in aanraking met veiligheid toen er in zijn nabijheid een ernstig arbeidsongeval met uit een ball-valve ontsnappend acrylzuur gebeurde. Zijn mentor liep blijvend letsel op en er ontstond een typische shame & blame-strijd tussen hem en het bedrijf. Dat was in 2007. Twee maanden later stopte Timothy met zijn werk als procesoperator en pakte de studie tot preventieadviseur op. Dat zou tevens een eind maken aan de onregelmatige diensten, waar hij slecht tegen kon. Inmiddels is hij een gewaardeerde collega bij de interne preventiedienst van een groot farmaceutisch bedrijf. Zijn collega’s waarderen zijn vaak speelse en afwijkende ideeën. Timothy is er de ‘anarchist’. De ‘box’ uit het ‘out of the box-denken’ ervaart hij niet. Naast zijn vaste betrekking heeft Timothy sinds 2016 samen met een studiegenoot een eigen onderneming, genaamd SASM.  Daarmee ondersteunt hij kleine en middelgrote ondernemingen bij hun preventie, veiligheidscoördinatie en milieuzaken. Hij woont met zijn vrouw in Antwerpen, is bachelor integrale veiligheid (mét masterplannen) en vliegt rond in een Cessna.

---

Je moet een overvolle agenda hebben. Waar haal je de tijd vandaan?
Timothy: ‘Weinig slapen helpt enorm. Gelukkig kan ik toe met drie uur per nacht. Minimaal twee, en vier uur is uitslapen voor mij. Verder ben ik gauw klaar met dingen: ik raak begeesterd door iets nieuws, pak dat op en laat de fijnzinnige maar tijdrovende uitwerking dan graag aan een ander, terwijl ik me weer op iets nieuws stort. Mijn echtgenote is stukken gestructureerder dan ik; een van de redenen waarom ik zo gelukkig met haar ben. Zij heeft me enorm geholpen bij het bedenken van de Safety Monkey Podcasts, vooral bij de selectie van mijn gasten. We zaten dan samen in de auto van Antwerpen naar Hasselt, waar haar ouders wonen, en het ging voortdurend van: ‘ah; heeft gij al aan d’n dieën gedacht? En d’n dieën?’ En zij zorgde ervoor dat ik doorpakte. Die podcasts werkten prima en het beviel me beter dan de Preventiekronkels, – blogs die ik eerder schreef. Al dat schrijven was namelijk meer dan mijn geduld aankon, je staart naar een leeg blad en je moet zelf maar zorgen voor de inhoud, terwijl je bij de podcast die interactie hebt met je gast, die weer nieuwe vragen triggert. Die podcasts waren ook een massa werk en elke week een nieuw interview, het editen, de correctie en goedkeuring ervan werd een belasting. (In het Jaarboek 2020 van De Veiligheidskundige vertelt Timothy over de totstandkoming van zijn podcasts.)

In de podcasts was je op zoek naar New View Safety.
Timothy: ‘Dat was eigenlijk naar aanleiding van een onderzoek van mijn Belgische collega Jan Dillen, die onder andere vaststelde dat slechts vier procent van de vakgenoten wist wat Safety II inhield. Dat is natuurlijk schrikbarend. En inderdaad: hier in de lage landen zijn we hopeloos achtergebleven ten opzichte van Australië en Amerika, er is ook bitter weinig in het Nederlands te vinden rond New View Safety. Problematischer is dat we nog steeds denken dat gedrag stuurbaar is. Dat je mensen kunt conditioneren. Het behaviorisme is een uitgestorven en afgeschreven tak van de psychologie, maar niet in het veiligheidswereldje. Wij zijn er fans van. Het is overzichtelijk en het past prima bij het mechanistische denken dat in de techniek en de industrie zo floreert. Het abc-model (klassieke techniek van Albert Ellis, gebruikt in de cognitieve gedragstherapie) werkt keigoed bij de behandeling van fobieën, bij drugsgebruik en bij mensen die willen stoppen met roken. Maar wij veiligheidskundigen en preventieadviseurs hebben de wortel en de stok nog bovenaan in onze gereedschapskist liggen, terwijl andere bedrijfstakken mijlen verder zijn. U hebt daar niets aan, tenzij u werkt met sociopaten.’

Je zegt dat wij nog in het stadium van het meten van de schedel zijn waar het om de door ons toegepaste psychologie gaat.
Timothy: ‘Helaas wel. Ik ben sociologie gaan studeren om het groepsgedrag beter te begrijpen. Als ik van leer trek tegen het behaviorisme en de abc-techniek dan is dat omdat ik frustratie en teleurstelling voel bij mijn collega’s. Het effect van hun interventies is maar van korte duur. Dat is niet verwonderlijk; de meesten hebben de oorspronkelijke boeken erover niet gelezen en beseffen niet hoe fout en ineffectief ze bezig zijn. Men maakt gebruik van modellen die vaak worden aangereikt door commerciële instellingen in plaats van naar de bron te gaan. Een mooi voorbeeld is de piramide van behoefte van Maslow: wist je dat Maslow zelf nooit die driehoek heeft gebruikt? Het is de overgesimplificeerde voorstelling van een consultant die de tand des tijds heeft doorstaan.’

Zíjn we zo fout bezig dan?
Timothy: ‘We hebben de perceptie alvast tegen. Ook in de ogen van onze belanghebbenden en van het grotere publiek. Een vriend van ons is chirurg. Samen gaan we er prat op dat wij per jaar ongeveer evenveel levens redden, hij als arts, ik als preventieadviseur. Maar als we samen op een feestje zijn dan oogst hij als chirurg alom lof; hij is geweldig! Als ik mezelf als preventieadviseur bekendmaak, dan kunnen ze de emmer niet rap genoeg vinden en gaan ze over hun nek. Ik ben dan de bureaucraat die anderen het werken onmogelijk maakt.’

Is dat beeld te veranderen?
Timothy: ‘Ik denk niet dat New View Safety de silver bullet is die ons gaat redden, net zomin als ik geloof dat we alles wat we geleerd hebben overboord zouden moeten gooien. Dat zou eeuwig zonde zijn. Kijk eens wat Heinrich in zijn tijd allemaal heeft bedacht: geweldig! Zijn werk moet voor het grijpen staan op je boekenplank. En als veiligheidskundigen hebben we een rijke geschiedenis; we gaan nog véél verder terug dan begin 20ste eeuw. Rond 1700 vóór Christus bestond de Codex van Hammurabi al. Dat was wetgeving van de koning van Babylonië en het ging ook al over veiligheid.’
Timothy declameert enkele artikelen uit de Codex: ‘Nee, wacht, het wordt nog mooier!’ ‘Geweldig toch?’ (voor de volledigheid hieronder de volgende drie artikelen uit de Codex, red.)
Timothy: ‘We hebben het er dus al 4000 jaar over veiligheid zoals we die nu nog altijd kennen, als het niet méér is.’

Maar veel wetten en theorieën stammen uit een overzichtelijk verleden. Intussen is onze omgeving misschien te complex geworden om nog te bevatten.
Timothy: ‘We moeten als veiligheidskundigen onze manier van werken aanpassen. Ook de Belgische Welzijnswet (1996) stamt uit de prehistorie; in die tijd had je amper mobiele telefoons en hád je er al eentje dan kon je ermee bellen en niets anders. Wij veiligheidsprofessionals blijven ten onrechte uitgaan van command and control, we gaan ervan uit dat als we op de juiste dingen letten, we ons handelen wel onder controle houden, maar allez; zo werkt ons brein niet. Als we driehonderdduizend prikkels per seconde binnenkrijgen dan kunnen we er misschien honderd analyseren. We selecteren en verwerken op de automatische piloot.’

Toch schrijven wij er procedures voor.
Timothy: ‘Procedures zijn geheugensteunen die een ongelooflijke toegevoegde waarde hebben wanneer ze hun doel bereiken: het dienen van de persoon die het werk uitvoert. En wat doen wij; wij maken er stokken achter de deur van. Ze zijn ‘verstilstaande fases’ die het goed doen in de voorbereidende beschouwingen. Je het tijd om te denken en tijd om te werken. Als je eenmaal aan het werk gaat dan schakelt de automatische piloot in, je werkt adaptief. En gemiddeld maken we zes tot acht fouten per uur, zo leert onderzoek bij piloten ons. We geven mensen zoveel mogelijk kennis mee en handige tools die ze kunnen gebruiken als ze aan het werk zijn. Verder moeten we vertrouwen op vakmanschap en adaptatie.’

De veiligheidskundige zou het proces moeten overzien en beheersen.
Timothy: ‘Nee, dat kunnen we niet. Wij zijn niet in control. Wij hebben hooguit die illusie. Net als bij ongevallenanalyse. Wij denken nog veel te vaak dat er een ideale parallelwereld is. Wij menen precies te weten wat er gebeurd is: wij mogen ongevallen achteraf gaan beschouwen met alle kennis die we in huis hebben en we nemen er alle tijd voor. Tijd en kennis die het slachtoffer niet had. En denken we nu écht dat degene die het ongeval overkwam er een bewuste keuze in had? Dat als die persoon had geweten dat de ene keuze onveilig was en die andere veilig dat hij bewust voor de onveilige zou hebben gekozen? Natuurlijk niet! Tenzij we net de werknemer treffen die tot die vier procent sociopaten behoort.’

Ongevallen zijn schaars, maar voor de meeste veiligheidskundigen sterk koersbepalend.
Timothy: ‘En dat kan ook anders. Laten we nu eens niet meer enkel focussen op die incidenten maar kijken naar de 99,9 procent van de gevallen dat het goed gaat. Naar de successen, naar work-as-done. Waarom gaat werk meestal goed? We zijn sterk geneigd om bij een ongeval te zeggen dat het logisch was dat het gebeurde want men hield zich niet aan de procedure of instructies. En dan keren we die redenering om en we zeggen dat het al die keren dat het goed ging kwam doordat men zich wél aan de procedures hield. Terwijl er onderzoek bestaat waaruit blijkt dat men ook dán voortdurend regels overtreedt, onveilige situaties creëert, voorschriften negeert en improviseert.’

Je conclusie is kort gezegd dat we verkeerd bezig zijn.
Timothy: ‘In elk geval is bevestigd dat we allemaal continu veiligheidsregels overtreden dus dat we moeten stoppen om dat als oorzakelijk te zien. Want Murphy zat fout; alles dat fout kan gaan, gaat meestal goed, wat strijdig is met zijn wet. Als procedures niet werken of in de weg zitten dan moeten ze overboord. Wij moeten beseffen dat we onze procedures vanuit een ideale wereld schrijven maar dat de wereld tijdens de operatie niet ideaal ís. In de echte wereld valt namelijk de stroom uit om drie uur ’s nachts en daar interfereert van alles. Dan heb je in het werk bitter weining meer aan je procedure. Wat doen wij? We schrijven óók een procedure voor als het licht uitvalt. Ik vind dat hogelijk frustrerend.’

Maar wij doen dat met de beste intenties. Wat moeten we volgens jou dan wel?
Timothy: ‘Met de intenties van preventieadviseurs is niets mis: we doen ons werk allemaal vanuit de wens om de dag van morgen iets veiliger te maken en het welzijn en de levenskwaliteit te bevorderen van onszelf, onze collega’s en de volgende generaties. Daar geloven wij in, dat doen we onbaatzuchtig en met passie. Maar ook al willen we werk- en leefkwaliteit brengen, we doen in feite het omgekeerde. Is onveiligheid hetzelfde als afwezigheid van veiligheid? Nee. Het gaat om continuous improvement.’

Heeft het überhaupt zin om een procedure voor te schrijven?
Timothy: ‘Soms wel, maar niet voor alles. Je moet gericht selectief zijn. Je gooit ook niet alle verkeersregels in één keer weg. Tegenover ons management (dat het werk graag in procedures giet) heb ik het nut van procedures kunnen relativeren door ze te vragen of het zin zou hebben om een algemene procedure te schrijven voor de reis per auto van huis naar het werk. Dat maakt het heel herkenbaar. Iedereen die erover nadenkt beseft dat die complexe opeenvolging van handelingen met al dat appen en bellen tussendoor niet in een procedure kan worden gevat. De meeste collega’s hebben er geen idee van hoe ze uiteindelijk hier op de parking terechtgekomen zijn. Als je die vergelijking maakt zie je hele euro’s vallen. Het woord autorijden is te vervangen door werken.’

Procedure’s alleen voor echt kritische deeltaken en verder wat basisregels dus?
Timothy: ‘Correct. En houd in de gaten wat deugt en wat niet. In België hebben we jarenlang een hele foute verkeersregel gehad: rechts ging voor, maar tegelijk was voorrang verlénen toegestaan. Dat heeft heel wat rechtszaken opgeleverd. Die regel is gelukkig geschrapt.
En checklisten zijn ook niet per definitie verkeerd, maar ge moet het niet overdrijven. In het verkeersvoorbeeld zou je best een checklistje kunnen hebben waar het hebben van een rijbewijs op staat. Maar wat we in onze praktijk doen is knippen en plakken, allerlei regels en procedures een op een overnemen vanuit highrisk-sectoren en denken dat dat goed is, ook als de omstandigheden er niet om vragen. Laatst heb ik met mijn collega’s weer een heel pleidooi moeten aanhoren van een consultant over checklisten die nuttig zouden zijn omdat ze in de luchtvaart ook voor alles worden toegepast. Nou, dan moet je net bij mij zijn met je argumentatie, want toevallig ken ik ze en ze zijn héél beknopt. Mijn collega’s lachen natuurlijk, want die weten dat ik vlieg. Ik dus doen alsof ik van niets wist. Maar wat is de gevaarlijkste activiteit bij het vliegen? Het landen. Weet je hoeveel punten er op de landingschecklist van een Airbus 320 staan? Vijf! Check flaps, landingslichten aan, gear down, remmen getest en anticiperen op de touchdown. Maak er dus geen eindeloos lange checklist van.’

Wat is je advies?
Timothy: ‘We doen knip-plak vanuit de vliegerij, de ruimtevaart of de nucleaire sector omdat ze dáár zouden weten wat veiligheid is. Maar we moeten knip-adapteer-plak doen, want anders zitten we bijvoorbeeld in de zorg met een belachelijke hoeveelheid administratie die niets bijdraagt aan de patiëntveiligheid maar de zorgmedewerker wel de helft van zijn werktijd kost. Of we zitten in de industrie met diepongelukkige sukkelaars aan de the sharp end of the stick die terecht om een emmertje vragen als wij komen ‘meedenken’. Maak het ze gewoon makkelijk om het juist te doen, moeilijk om het fout te doen en laat mensen meedenken; betrék ze erin. Uiteindelijk is dat ook wat de luchtvaart doet. De flight manual van de F-14 stelt het volgende: ‘However, [this manual] is not a substitute for sound judgment… Read this manual from cover to cover. It is your responsibility to have a complete knowledge of its contents.’ Als ge met de juiste insteek opereert hoeft ge géén emmerke mee te nemen.’